Stichting Röportaj blikte op 14 oktober 2022 terug en vooruit op het perslandschap in Turkije, naar aanleiding van haar 25-jarig bestaan. Oud-correspondenten Froukje Santing en Erdal Balci lieten hun licht schijnen over de pers(on)vrijheid aldaar. Beiden hebben ondervonden hoe moeilijk het is om goed je werk te kunnen doen in een staat die alles naar zijn hand zet.

“Het is geen feest waard, maar wel een moment om te gedenken”, zo opende Astrid van Unen, vicevoorzitter van Röportaj, de avond in café Belcampo in Amsterdam. Ze presenteerde tevens de uit vier delen bestaande podcast ‘De pen is scherper dan het zwaard’ van journalist Erik Bootsman. “Het denken en schrijven hebben meer invloed op mensen en gebeurtenissen dan het gebruik van kracht of geweld”, zo verklaarde ze de titel van de podcast. “En dat is ook het uitgangspunt van stichting Röportaj.” In de podcast wordt ingezoomd op de aanleiding van de oprichting van Röportaj, de eerste jaren, de doorstart in 2007 en het heden. En vooral ook op de bizarre ontwikkelingen rondom de persvrijheid in Turkije.

Ethisch journalistiek dilemma

Froukje Santing en Erdal Balci gingen vervolgens met elkaar in gesprek. Santing  werkte tussen ’81 en ’99 in Turkije en deed verslag voor NRC Handelsblad en het Radio1 Journaal. Balci is journalist en schrijver en werd tussen 1999 en 2015 correspondent voor onder andere Trouw in Turkije. Gemakkelijk was - en is - het niet. De overheid houdt alle buitenlandse correspondenten in de gaten, zo vertelden ze. Telefoons worden afgeluisterd, hun gangen worden nagegaan en de ambassades ‘controleren’ de eindproducten en geven deze vervolgens door aan Ankara. Santing kwam regelmatig in een wat ze noemt “ethisch journalistiek dilemma”. Je wilt immers de namen noemen van je bronnen, maar wat als je daardoor mensen in gevaar brengt?

Buitenlandse correspondenten hebben het niet gemakkelijk, maar dat staat in geen verhouding tot hun Turkse collega’s. De staat deed en doet er alles aan om kritische journalisten monddood te maken. Auto’s van kritische persmensen werden opgeblazen, journalisten werden geïntimideerd en gearresteerd. Tientallen zijn inmiddels vermoord.

Oppositiejournalistiek

Een van hen die zijn werk met de dood moest bekopen is Metin Göktepe. De moord op deze jonge fotojournalist in 1996 was de aanleiding om stichting Röportaj op te richten. Hoe moeilijk een eerlijke en onafhankelijke pers het heeft, bleek ook weer uit de getoonde korte film ‘Journalist of Terrorist’ van Mehmet Ülger uit 2012, waarin hij de journalisten Ahmet Şık en Nedim Sener aan het woord liet. Journalisten die niet aan de leiband liepen van het regime ontwikkelden zich volgens Balci tot een oppositiejournalistiek. 

Hierover ontspon zich een interessante discussie tussen Balci en Santing. De laatste vond dat de journalistiek zich correct aan de feiten moet houden. Volgens Balci kennen we de feiten allang: “Er is een moord gaande op Turkije”, daar moet je tegen vechten, je moet als journalist stelling nemen. Het vergelijk dringt zich op met de Britse pers waar bijna alle kranten (uitgezonderd The Guardian) telkens duidelijk stelling nemen. “Het gaat om te overleven. De luxe om te denken we hebben het over hoor en wederhoor, bestaat niet”, aldus Balci. Santing houdt zich daar verre van. Zij legde de nadruk op het “opkrikken” van de kwaliteit van de Turkse journalistiek. Daarmee doelde ze op het trainen van Turkse journalisten in onafhankelijke journalistiek. Ze noemde het belang van data-journalistiek en dossiervorming. “Je moet feiten verzamelen om daarmee het gevecht aan te gaan, om te tornen aan het regime.”

Gevangenen en vervolgden niet vergeten

Journalisten worden tegenwoordig niet meer doodgeslagen, maar veelal opgepakt. Vooral na de protesten in het Gezi Park in Istanbul in 2013 en na de vermeende coup in 2016 heeft het regime huis gehouden. Velen van hen zitten nog steeds gevangen. Volgens Santing is het van groot belang dat solidariteit met de gevangenen en vervolgden getoond wordt, dat ze niet vergeten worden, dat ze weten dat aan hen gedacht wordt. De angst bestaat dat de regering Erdoğan de journalistiek totaal aan banden gaat leggen bij de komende verkiezingen medio 2023. Balci stelde voor om op de dag/de avond van de verkiezingsuitslagen wederom een avond met Röportaj te organiseren.

Oproep aan nieuwe bestuurders

Zolang er geen sprake is van persvrijheid in Turkije is Röportaj nodig. Astrid van Unen sloot de avond af met een oproep: “Draag je Röportaj een warm hart toe, word dan bestuurslid. Vooral journalisten die de Turkse taal spreken zijn bijzonder welkom.”

Verslag: Jan Ponsen