Een strijd tegen de klippen op voor een democratie in zwaar weer. Alle vier de bevriende activisten die filmmaker Imre Azem volgt in zijn film Turkey on the Edge voeren hem. Azem laat zien hoe ze in de nasleep van de mislukte couppoging in de zomer van 2016 en in de aanloop naar het grondwetsreferendum van april 2017 ondanks intimidatie, geweld en repressie toch hoop proberen te houden voor een democratische toekomst van hun Turkije.

 door Tan Tunali

Deniz Özgür is de enige beroepsactivist in het kwartet dat Azem volgt in de film. Özgür verzet zich al jaren tegen de stadstransformatie van Istanbul die zich aan mens noch milieu iets gelegen laat liggen. Talloze mensen hebben hun huizen moeten verlaten voor verwoestende projecten gericht op winst voor een kleine groep bouwmagnaten. In de film zien we hoe Özgür uit alle macht de nee-campagne bij het grondwetsreferendum probeert te ondersteunen. Dat valt niet mee.

De camera glijdt van de ene naar de andere ja-banner. President Erdogan is alomtegenwoordig in het Istanbulse straatbeeld. Özgür moet het tegenover dominante ja-campagne doen met provisorisch aan elkaar geplakte standjes en gunsten van bekenden die een trouwzaal afstaan om ook het conservatieve deel van het electoraat over de voorgestelde grondwetswijzigingen te informeren.

Aanval op democratische rechtsstaat
De andere drie activisten werden door omstandigheden gedwongen zich tegen de anti-democratische tendensen in hun land te verzetten. Mücella Yapıcı kreeg in haar werk voor de architectenkamer met dezelfde anti-democratische ontwikkelingen als Özgür te maken. Gül Köksal was docent architectuur aan de Kocaeli Universiteit, maar verloor haar baan na de couppoging. Journalist Fatih Polat zag na de couppoging de ene na de andere krant gesloten worden en de ene na de andere collega in de gevangenis belanden.
Turkey on the Edge biedt naast de actuele, persoonlijke verhalen ook context over het klimaat waarin de aanval op de democratische rechtsstaat in Turkije plaatsvindt. De film toont hoe de Gezipark-protesten in het voorjaar en de zomer van 2013 een kantelpunt vormden, waarbij traditionele scheidslijnen tussen seculieren, Koerden en nationalisten afbrokkelden. De protesten en de sociale veranderingen die ze tot gevolg hadden, bleken een bedreiging voor de regerende AK-partij. Wat volgde, waren jaren van geweld en toenemende repressie.

Alle vier de personages in de film maakten deze autoritaire wending op hun eigen manier van binnenuit mee. Ze voerden hun strijd op straat, maar ook in de rap van hun onafhankelijkheid beroofde rechtbanken. De scène waarin Fatih Polat naar de gevangenis in Silivri afreist om 21 collega's in vrijheid te begroeten, is veelzeggend voor hoe het met de rechtsstaat gesteld is. In afwachting van de vrijlating van zijn collega's komt er een nieuw arrestatiebevel. Polat, vrienden en familie druipen af. Het is een scenario dat we sindsdien vaker hebben gezien: rechters die rechtspreken worden op het laatste moment van hogerhand teruggefloten.

Kritische tweet

De politieke druk waaronder de justitie gebukt gaat, komt ook duidelijk naar voren in het persoonlijke verhaal van Gül Köksal. Toen de architecte in januari 2016 samen met honderden collega's een petitie ondertekende die het staatsgeweld in het zuidoosten van het land veroordeelde, viel president Erdogan de ondertekenaars publiekelijk aan. Köksal realiseerde zich direct dat het menens was. Na de couppoging later dat jaar kreeg ze te horen dat ze niet langer welkom was op haar universiteit. De ondertekenaars kregen via onder de noodtoestand uitgevaardigde decreten massaal hun congé.

Ondanks zulke beklemmende verhalen is Turkey on the Edge ook een film waar humor en hoop uit spreekt. In een theetuin in Diyarbakir, waar Polat voor de Koerdische nieuwjaarsviering aanwezig is, leest hij op zijn smartphone hoe Erdogan journalisten in de gevangenis criminaliseert, hij stelt ze gelijk aan moordenaars en pedofielen. Polat stuurt een kritische tweet in reactie op de uitspraken. "Ze zullen me naar deze tweets vragen als ze me aanhouden", grapt hij. En: "Er zullen zich zo nog wel wat kamikazes melden." Ondanks de glimlach op zijn gezicht klinkt in zijn woorden bittere ernst door.

Galgenhumor
Autoritaire tendensen in Turkije zijn niet van vandaag of gisteren - het land kent een lange geschiedenis van staatsgrepen en militair bewind. Maar de urgentie van de huidige problemen wordt duidelijk in een volgende grap. Als Yapıcı met haar vriendin en parlementslid Melda Onur over straat loopt, zegt laatstgenoemde dat ze zelfs terug zou willen naar de militaire grondwet van 1980. Ze lachen dezelfde glimlach als die van Fatih Polat na zijn tweet. Ook deze dappere dames zijn hun humor in barre tijden niet verloren. Ze doen het nu alleen noodgedwongen met galgenhumor.

Filmlink: https://jman.tv/link/52jdrt3ubsm/Turkey_on_the_Edge