In de afgelopen jaren was sprake van een sterke achteruitgang als het gaat om de persvrijheid in Turkije. Zo waren de Gezi-protesten in 2013 en de mislukte staatsgreep in juli 2016 een belangrijk kantelpunt. Hoewel de persvrijheid ook hiervoor onder druk stond, was sprake van een 'ander' Turkije: met een levendige civil society waarbij talrijke ngo's deelnamen aan de politieke en maatschappelijke discussie. Na de couppoging kwam Turkije echter steeds meer in een isolement terecht. Het was het begin van de afbraak van alle democratische en staatsrechtelijke instituties in het land. Nog nooit was het aantal gevangen journalisten zo hoog. Niet voor niets omschrijft het Committe to Protect Journalists Turkije als 'de grootste gevangenis ter wereld voor journalisten'.
Overheidscontrole
Sinds de mislukte staatsgreep in juli 2016 neemt de repressie toe. Iedereen die ervan wordt verdacht te sympathiseren met de Gülen-beweging, die de regering ervan verdenkt het brein te zijn achter de mislukte coup, is een mogelijk doelwit. In de afgelopen jaren voerden de autoriteiten massale zuiveringen uit. Hierbij vielen tienduizenden ontslagen, zoals onder academici, binnen de rechterlijke macht en onder journalisten.
Sindsdien staat de journalistiek in Turkije onder zware druk. Ruim 180 mediatitels hebben sinds de mislukte staatsgreep de deuren moeten sluiten. Ruim 140 journalisten en mediawerkers zitten in afwachting van hun rechtszaak in de gevangenis. Sinds de Demirören Holding, dat nauwe banden met de regering onderhoudt, in het voorjaar van 2018 het mediaconglomeraat Doğan Holding overnam, staat 95 procent van de media onder controle van de Turkse autoriteiten. Sindsdien is slechts handjevol onafhankelijke media overgebleven. Turkije scoort dan ook hoog in de ranglijst van landen waar sprake is van een verslechtering van de persvrijheid. Het land daalde twee plaatsen in de World Press Freedom Index 2018 en stond op nummer 157. Volgens Reporters sans Frontières is het met de persvrijheid in 23 van de 180 onderzochte landen slechter gesteld dan in Turkije.
Koerdische journalisten onevenredig vaak getroffen door mensenrechtenschendingen
Sinds 1984 wordt in het zuidoosten van Turkije een bloedig conflict uitgevochten tussen het Turkse leger en de PKK. Nadat er ten tijde van de toetredingsonderhandelingen met de Europese Unie enige jaren geleden sprake was van ontspanning en Koerden meer rechten kregen, werd het vredesproces met de PKK, dat in deze periode in gang was gezet, in 2015 abrupt onderbroken. Na de mislukte staatsgreep in juli 2016 werd de strijd tussen het leger en de PKK in volle hevigheid hervat en nam ook de repressie toe tegen journalisten die kritisch schrijven over de 'Koerdische kwestie'. Zij worden vaak veroordeeld op beschuldiging van separatisme, steun aan of lidmaatschap van een terroristische organisatie. Dit overkomt vooral Koerdische journalisten.
De gele perskaart
De Turkse regering heeft in december 2018 de procedures en regels voor het aanvragen van de gele perskaart aangepast. De journalistieke vakbonden hebben felle kritiek op deze maatregel. Door de strengere voorschriften is het voor journalisten moeilijker een perskaart te krijgen en kunnen de autoriteiten deze gemakkelijker intrekken. Zo kan een journalist zijn perskaart kwijtraken als hij wordt verdacht van activiteiten die 'in strijd zijn met de nationale veiligheid' of een 'gevaar zijn voor de openbare orde'.
Als gevolg van de nieuwe regelgeving zijn ook wijzigingen van kracht in de Commissie voor de Perskaart, die verantwoordelijk is voor de uitgifte hiervan. Terwijl in het verleden vertegenwoordigers van alle journalistieke vakbonden zitting hadden in deze commissie, is nu nog slechts één vakbond vertegenwoordigd. Het Directoraat-Generaal voor de Media, Omroepen en Informatie - eerder onderdeel van het kabinet van de minister-president - is nu verbonden aan de afdeling Communicatie die rechtstreeks onder president Erdogan valt. Voor het aanvragen van een perskaart moeten journalisten aan een aantal eisen voldoen. Naast eisen op het gebied van leeftijd en opleidingsniveau, moeten zij in het bezit zijn van een arbeidsovereenkomst met een medium dat wordt erkend door de autoriteiten. Daarnaast mogen zij geen strafblad hebben vanwege veroordelingen tot een gevangenisstraf van vijf jaar of langer. Hierbij gaat het onder meer om misdrijven als 'steun aan een terroristische organisatie', 'spionage', 'het onthullen van staatsgeheimen' of 'activiteiten die de nationale veiligheid in gevaar brengen'.
Vakbonden
In het Turkse medialandschap spelen de journalistieke vakbonden een belangrijke rol, hoewel het moeilijk is om leden te werven en de achterban vast te houden. Op papier zijn vakbonden weliswaar toegestaan, in de praktijk betekent lidmaatschap echter nog vaak ontslag. De meeste journalisten zijn dan ook niet bij een bond geregistreerd. De beloning van journalisten loopt sterk uiteen. Een columnist van een grote krant met goede contacten in overheidskringen, het leger en het bedrijfsleven kan per maand tienduizenden euro's verdienen. Een ervaren journalist die als verslaggever werkzaam is voor dezelfde krant verdient gemiddeld tussen 450 à 625 euro per maand. In onderstaand filmpje vertelt Mustafa Kuleli, voorzitter van de Vakbond van Turkse Journalisten (TGS) over de arbeidsomstandigheden van journalisten.
De werkloosheid onder journalisten is hoog en bedroeg eind 2018 naar schatting 31 procent, in vergelijking met een landelijk gemiddelde van 11,1 procent. In de afgelopen tien jaar raakten ruim 10.000 journalisten hun baan kwijt. Vooral na de mislukte staatsgreep in juli 2016 verloren duizenden journalisten hun baan. Dit heeft ook gevolgen voor de organisatiegraad van vakbonden, omdat zij door deze ontslagen leden kwijtraken.
Volgens cijfers van het Ministerie van Sociale Zaken telt Turkije officieel 7.500 geregistreerde journalisten. Hiervan zou 54 procent zijn aangesloten bij de officiële vakbond Türkiye Gazeteciler Sendikası (Vakbond van Turkse Journalisten). Deze vakbond is in 1952 opgericht en telt 1.260 leden. De TGS is lid van de International Federation of Journalists (IFJ).
De Çagdas Gazeteciler Derneği (Vereniging van Progressieve Journalisten) is eveneens aangesloten bij de IFJ. De ÇGD is opgericht in 1978 en telt ongeveer 2.500 leden. De vakbond heeft afdelingen in Istanbul, Ankara, Izmir, Antalya, Bursa, Balıkesir, Eskisehir, Gaziantep, Rize, Malatya, Ağır en Zonguldak en telt ongeveer 2.500 leden. Ze richt zich vooral op de ondersteuning van beginnende journalisten en heeft veel jonge leden.
De Gazeteciler Cemiyeti (vrij vertaald: Stichting voor de Media) is geen officieel erkende vakbond, maar een vereniging. De organisatie is in 1946 opgericht en vertegenwoordigt leden afkomstig van zowel de geschreven media als van radio en tv. De organisatie heeft zo'n 3.800 leden. Opmerkelijk is dat zich hieronder zowel werkgevers als werknemers bevinden. Ze publiceert een eigen krant - Bizim Gazete (Onze Krant) - die een oplage van 4.000 exemplaren heeft. Journalisten moeten minimaal twee jaar in het bezit zijn van een gele perskaart om lid te kunnen worden.
Basın-İş is één van de vijf vakbonden die in 1967 het fundament legden voor Confederatie van Progressieve Vakbonden in Turkije (DISK) en telt ongeveer 1.100 leden. De vakbond is aangesloten bij de IFJ en de European Federation Of Journalists (EFJ). Hiermee is Turkije het enige land ter wereld waarvan drie organisaties lid zijn van de IFJ. Basın-İş is een fel tegenstander van de gele perskaart, die zij beschouwt als een 'instrument om de pers te controleren'. De perskaarten die door de vakbonden en sommige kranten worden uitgegeven, zijn volgens Basın-İş voldoende om journalisten hun werk te kunnen laten doen. Journalistieke vakorganisaties zouden zich volgens de vakbond moeten terugtrekken uit de Commissie voor de Gele Perskaart, omdat ze deze anders legitimeren.
Medya-İş - onderdeel van Hak-İş - is een relatief jonge vakbond, die is opgericht in 2012, mede door vertegenwoordigers van het (regeringsgezinde) persbureau Anadolu. Het hoofdkantoor van de vakbond bevindt zich in Ankara. Medya-İş heeft 2.451 leden en is naar eigen zeggen de vakbond die 'de meeste leden in het bezit van gele perskaart' tot haar achterban kan rekenen.